نظام معافیت‌های مالیاتی ایران از ابزار سیاستگذاری به بستری برای رانت تبدیل شده است. حالا لایحه جدید می‌خواهد این سیستم ناکارآمد را اصلاح کند، اما آیا واقعاً تغییر خواهد کرد؟
وضعیت بحرانی معافیت‌ها:
- ۴۰-۴۵٪ تولید ناخالص داخلی از مالیات معاف است
- درآمد ازدست‌رفته دولت: ۸۵۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴
- نرخ مؤثر مالیات شرکتها فقط ۷.۴٪ (یک‌سوم نرخ قانونی)
معافیت‌های عجیب و غریب:
- معافیت ۲۰ ساله برای مناطق آزاد
- تخفیف مالیاتی برای ۲۰۰ شرکت پرسود (۶۶٪ آنها کمتر از ۱۰٪ مالیات می‌دهند)
- معافیت کامل برای صادرات غیرنفتی بدون نظارت بر نتایج
چرا این سیستم شکست خورده؟
۱. طرح‌های صوری: بسیاری شرکتها فقط برای فرار مالیاتی “تولیدی” می‌شوند
۲. عدم شفافیت: هیچکس دقیقاً نمی‌داند معافیت‌ها به چه کسانی می‌رسد
۳. حلقه بسته: منافع به گروه‌های خاصی محدود شده است
راه حل پیشنهادی در لایحه جدید:
- حذف معافیت‌های بی‌هدف
- تمرکز بر صنایع پیشران و اشتغال‌زا
- گزارش‌دهی عمومی از اثربخشی معافیت‌ها
طنز روز:
وقتی ۱۴٪ شرکتها اصلاً مالیات نمی‌دهند، اما دولت می‌گوید “بودجه نداریم”!
سه سناریوی محتمل:
۱. اصلاح واقعی: تبدیل معافیت‌ها به ابزار توسعه اقتصادی
۲. شکست اصلاحات: ادامه روند فعلی و تشدید رانت
۳. اصلاح نمایشی: تغییر قوانین بدون اجرای مؤثر
جمله پایانی:
“اقتصاد ایران نیازمند جراحی مالیاتی است، نه مسکن‌های مقطعی. یا امروز سیستم را اصلاح می‌کنیم، یا فردا با بحران بزرگتر مواجه می‌شویم.”
